Kluczowym pokarmem w pierwszych miesiącach życia niemowlęcia jest mleko. Po tym czasie pojawia się jednak konieczność rozszerzenia diety, które polega na stopniowym wprowadzaniu nowych pokarmów. Jak wygląda schemat żywienia niemowląt i o czym należy pamiętać? Kiedy rozszerzać dietę dziecka?
Rodzinna akademia zdrowia Zastanawiasz się, jak wprowadzać stałe pokarmy niemowlakowi? Podpowiadamy, jak możesz pomóc swojemu maluszkowi ukształtować dobre nawyki żywieniowe, proponując mu różnorodne smaki oraz konsystencje. Oto 10 pomocnych sposobów! 6min. czytania Wrz 14, 2021 Wraz ze wzrostem i rozwojem Twój maluszek będzie potrzebował coraz więcej produktów bogatych w różnorodne składniki odżywcze. Proponowanie mu nowych kombinacji smaków i konsystencji może być świetną zabawą oraz sprawiać ogromną radość. Nawet jeśli nie zawsze będzie łatwo, nie zniechęcaj się. Jeśli chcesz wiedzieć, kiedy wprowadzać pokarmy inne niż mleko mamy, warto zapoznać się z naszymi wskazówkami związanymi ze schematem rozszerzania diety u niemowlaka! Wprowadzanie posiłków dla niemowląt karmionych piersią – o czym warto pamiętać? Kiedy zaczynasz wprowadzać nowe posiłki do diety niemowlaka, warto bacznie obserwować ewentualne oznaki nietolerancji albo alergii pokarmowej u dziecka. Pomimo tego, że mleko mamy pozostanie głównym elementem jadłospisu szkraba aż do pierwszych urodzin, w drugim półroczu należy zacząć stopniowo rozszerzać jego menu. Jeśli maluszek już rozsmakował się w jednoskładnikowych posiłkach, możesz proponować mu pierwsze kilkuskładnikowe dania. Takie stopniowe zapoznawanie dziecka z coraz to nowymi smakami i konsystencjami może sprawić, że będzie ono chętniej próbowało nowych dań w przyszłości. Pierwsze warzywa i owoce dla niemowlaka Pierwsze warzywa i owoce dla niemowlaka Warzywa i owoce są idealne dla Twojego dziecka, ponieważ zawierają ważne składniki odżywcze, których nie może zabraknąć w diecie niemowlaka. To witamina A – ważna dla odporności dziecka, witamina C, która pomaga dzieciom przyswajać żelazo i wspiera funkcjonowanie ich układu odpornościowego, potas, błonnik pokarmowy. Z myślą o Tobie przygotowaliśmy 10 wskazówek, które mogą pomóc Ci zapoznać maluszka z nowymi konsystencjami oraz smakami warzyw, owoców oraz innych stałych pokarmów. Oto one! 1. Jak często karmić niemowlę? Bobasy mają małe brzuszki w porównaniu do dorosłych, więc należy przygotowywać dla nich małe porcje. Warto pamiętać o tym, aby dziecko jadło trzy główne posiłki i dwie pożywne przekąski dziennie. 2. Pokarmy wprowadzaj stopniowo Warto podawać swojemu dziecku jeden nowy produkt raz przez trzy dni, by móc zaobserwować oznaki ewentualnej nietolerancji lub wrażliwości na pokarm. Jeśli podejrzewasz reakcję alergiczną, wstrzymaj się na pewien czas z podaniem szkrabowi uczulającego składnika, a objawy (np. wysypkę, dolegliwości brzuszkowe czy pokrzywkę) najlepiej skonsultuj z lekarzem pierwszego kontaktu. 3. Rozszerzanie diety niemowlaka, czyli łączenie nowego ze starym Podczas wprowadzania kolejnych nowych produktów warto łączyć je ze znanym maluszkowi faworytem. Gdy dziecko polubi już np. smak marchewki, w kolejnym kroku można ją połączyć z odrobiną ziemniaczka. 4. Pierwsze warzywa i owoce – co wybierać? Warto pamiętać o uzupełnianiu zapotrzebowania dziecka na żelazo, aby maluszek mógł rozwijać swoje zdolności poznawcze. Dobrym źródłem tego składnika mogą być nie tylko kaszki wzbogacone w żelazo czy dania z mięskiem, ale także kolorowe warzywa i owoce - spróbuj zaproponować mu takie produkty, jak ciecierzyca, soczewica, szpinak, buraki czy porzeczki. 5. Różnorodne warzywa i owoce w diecie dziecka Warzywa i owoce zawierają mnóstwo składników odżywczych, dlatego w miseczce i na talerzu maluszka powinny znaleźć się wszystkie odcienie tęczy: od fioletu poprzez zielone, żółte, pomarańczowe i czerwone barwy. Różnokolorowe warzywa i owoce dostarczą Twojemu maluszkowi wiele witamin i składników mineralnych, których potrzebuje by zdrowo rosnąć oraz błonnik pokarmowy. 6. Produkty mleczne w diecie dziecka Twój maluszek już po 6. miesiącu życia może spróbować jogurtu. To dobre źródło wapnia – składnika, który pomaga maluszkowi budować mocne kości. Najlepiej wybierać deserki mleczne z niską zawartością cukrów stworzone dla najmłodszych lub naturalne, niesłodzone jogurty. 7. Unikanie produktów z dodatkiem cukru Nie ma potrzeby, aby do potraw i napojów dla maluszka dodawać cukier. Soki z owoców zawierają sporą ilość naturalnie występujących cukrów, więc ich ilość w diecie najmłodszych również należy kontrolować – najlepiej ograniczyć ją do maksymalnie 120 ml dziennie i wybierać wyłącznie te przeznaczone dla najmłodszych. Owoce można zaserwować przetarte bądź zgniecione na papkę. Napoje czy nektary na bazie owoców mogą zawierają dodatkowe substancje słodzące, dlatego przed podaniem ich maluszkowi, warto sprawdzać zawsze etykietę produktu. 8. Woda w diecie niemowlaka Przez pierwszy rok Twoje mleko jest głównym źródłem składników pokarmowych i płynów dla dziecka, jednak moment rozpoczęcia rozszerzania diety to dobry czas, by zacząć uczyć bobasa pić wodę. Spróbuj podawać ją w kubku między posiłkami – dobrze, by maluszek stale miał do niej dostęp. Wprowadzenie do menu wody przegotowanej lub źródlanej sprawi, że dziecko będzie ją lubić i wybierać jako swój główny napój w przyszłości. 9. Spraw by posiłek był przyjemny Kiedy zaczynasz rozszerzać dietę dziecka, wato usiąść razem z nim przy stole, a w trakcie karmienia mówić do niemowlaka i patrzeć mu w oczy. Dobrze jest używać prostych słów i przyjaznego głosu oraz pozwolić szkrabowi jeść w jego własnym tempie. Poczucie, że jedzenie to ważny i przyjemny element życia i zdrowe nawyki wyniesione z dzieciństwa pozostaną z nim na całe życie. 10. Nie poddawaj się zbyt łatwo Badania wykazały, że dzieci mogą potrzebować spróbować nowego pokarmu nawet kilkanaście razy zanim go zaakceptują. Dodatkowo dzieci, które dopiero po kilku próbach zaakceptowały nowe warzywa, nadal akceptują je nie tylko po kilku miesiącach, ale nawet latach! Twoje dziecko może robić kwaśne miny (albo być zaskoczone), kiedy próbuje nowego jedzenia. Najczęściej wynika to z tego, że maluszek wcześniej nie próbował takiego smaku, ale to wcale nie znaczy, że go nie lubi. Nawet jeśli coś wypluje, postaraj się nie zniechęcać i nie zakładać, że dziecko już nigdy nie będzie jeść tego produktu. Warto być cierpliwym i spróbować ponownie podać mu go następnego dnia. Pokarmy, których Twój maluszek wydaje się nie lubić na początku, mogą za jakiś czas zostać zdecydowanymi faworytami, ale może zająć to nawet kilka tygodni. Rozszerzanie diety – różne konsystencje Kiedy już bobas przywyknie do jedzenia gładkich przecierów, z czasem będzie gotowy na gęstsze pokarmy zawierające miękkie grudki. Niemowlęta pomiędzy 6. a 12. miesiącem życia rozwijają umiejętności pozwalające radzić sobie z różnymi teksturami produktów. W tym czasie język uczy się przemieszczać pokarmy stałe wewnątrz jamy ustnej, co umożliwia ich połykanie. Kontakt z bardziej zaawansowanymi teksturami zawierającymi grudki pozwala niemowlętom ćwiczyć poruszanie językiem na boki. Te umiejętności raczej nie rozwijają się samodzielnie w określonym wieku, a jest właśnie wynikiem doświadczania zróżnicowanych konsystencji. Oto kilka pomysłów na wprowadzanie nowych konsystencji do diety maluszka: wybierając deserki i posiłki stworzone specjalnie z myślą o najmłodszych kieruj się ikonką wieku obecną na etykiecie – konsystencja takich produktów została dobrana przez specjalistów ds. żywienia tak, by odpowiadała na potrzeby i możliwości dziecka na danym etapie rozwoju na początek doświadczeń z nowymi konsystencjami możesz spróbować podać maluszkowi rozgniecionego widelcem banana lub awokado lub zaserwować mocno ściętą jajecznicę, kuskus, ryż albo małe kawałeczki makaronu mogą sprawdzić się jako dodatek do sosów, ugotowane miękkie produkty, takie jak marchew czy batat, dobrze jest przygotować z pomocą ręcznego blendera, tłuczka lub widelca, aż osiągniesz konsystencję miazgi z dużymi kawałkami, płatki owsiane możesz dodać do deserków mlecznych lub musów owocowych, które powstały specjalnie dla niemowląt dobrze lub posiekanych miękkich owoców.
Podaj dziecku do ust strzykawką do kilku mililitrów roztworu glukozy lub sacharozy (ilość zależnie od masy dziecka), a następnie smoczek do ssania. U dobrze ssących niemowląt roztwór można wlać do smoczka stosowanego do butelek, który podaje się następnie dziecku do ssania. 6. Wybierz prosty odcinek żyły.
Rozszerzanie diety u niemowląt – jak to „ugryźć” i czy ugryźć? Tym wstępem pragniemy poruszyć temat rozszerzania diety według nowych, jak i wcześniejszych zaleceń. Wybrać papki czy BLW? Dopajać wodą – a jeśli tak to od kiedy i w jakich ilościach? Jakie warzywka podawać w pierwszej kolejności? Kiedy owoce? Sprawdzamy, co do powiedzenia mają Eksperci z wydawnictwa „Medycyna Praktyczna” i fundacji Nutricia w ramach projektu „1000 pierwszych dni”. Dlaczego istotne jest prawidłowe żywienie niemowląt? Zacznijmy od tego, dlaczego tak ważne jest dobre zaplanowanie żywienia małego dziecka. Okazuje się, że to, co dziecko zjada w pierwszych latach, zapewnia nie tylko prawidłowe wzrastanie, ale i ma znaczenie w odległym życiu – warunkuje np.: prawidłowy rozwój mózgu i zmysłów – dzięki odpowiedniemu żywieniu dziecko lepiej wykorzysta potencjał intelektualny, prawidłowy rozwój kości, stawów i mięśni – co rzutuje na poprawną sylwetkę i odporność na złamania w drugiej połowie życia, ochronę przed otyłością w przyszłości (a otyłość powoduje wiele poważnych chorób), rzadsze występowanie wielu chorób cywilizacyjnych lub łagodzenie ich przebiegu (np. choroba wieńcowa serca, uczulenia i alergie, choroby nowotworowe). Jak widać, znaczenie żywności w pierwszych miesiącach i latach życia dziecka jest ogromne – wręcz nieocenione. Jak zatem rozszerzać dietę niemowlęcia, aby robić to z jak największą dla niego korzyścią? Sprawdzamy nowe zalecenia, które zostały opublikowane w Poradniku „Jak żywić niemowlęta i nie zwariować?” przy udziale wydawnictwa „Medycyna Praktyczna” oraz fundacji Nutricia w ramach projektu „1000 pierwszych dni”. Kiedy mleko może nie być jedynym pokarmem dziecka? Według nowych zaleceń – WHO – dzieci powinny być karmione wyłącznie piersią lub mlekiem modyfikowanym przez okres pierwszych 6 miesięcy życia. Wcześniej – według ekspertów – nie ma potrzeby wprowadzania innych posiłków czy napojów (w tym wody), gdyż zarówno mleko matki, jak i mleko modyfikowane, zawierają wszystkie potrzebne dla dziecka w tym wieku składniki oraz dostarczają odpowiednią liczbę kalorii. Eksperci wskazują jednak, że można ewentualnie wprowadzać niewielkie ilości innych pokarmów od 5. miesiąca życia, jednak tylko wtedy, gdy istnieją ku temu medyczne wskazania. Jednak wprowadzanie innych pokarmów po 5. czy 6. miesiącu życia nie oznacza rezygnacji z karmienia piersią czy mlekiem modyfikowanym – nadal taki sposób żywienia powinien stanowić podstawę, a posiłki typu marchewka czy inne produkty stanowią początkowo jedynie uzupełnienie karmienia mlekiem. Jak długo karmić piersią? Jak na razie nie ma wskazówek naukowców na temat tego, kiedy należy całkowicie zakończyć karmienie piersią. Zwykle zaleca się, aby po pierwszych urodzinach dziecka karmić piersią tak długo, jak potrzebuje tego matka i dziecko. Czyli decyzja należy do Ciebie i Twojego malca. Jeśli chodzi o mleko modyfikowane, przez pierwsze 6 miesięcy należy dziecku podawać tzw. mleko początkowe(oznaczone numerem 1), a po ukończeniu 6 miesiąca życia należy zacząć podawać tzw. mleko następne (oznaczone numerem 2). Inną kwestią jest zagęszczanie mleka modyfikowanego – jest to popularna modyfikacja. Rodzice dodają do porcji mleka substancję zagęszczającą, np. na bazie mączki z ziaren chlebowca świętojańskiego czy skrobi ryżowej. Substancje te ograniczają epizody ulewania. Nie są jednak w większości przypadków ani skuteczne, ani zalecane. Nie powinno się zatem tak „wzbogacać” mleka, bez konsultacji z lekarzem. Dopajanie wodą to rozszerzanie diety! Według wszystkich towarzystw medycznych na całym świecie, dziecko powinno być karmione wyłącznie piersią lub mlekiem modyfikowanym przez całe pierwsze półrocze. Eksperci zaznaczają, że wyłączne karmienie mlekiem oznacza także rezygnację z dopajania dziecka wodą – nie trzeba bowiem podawać dziecku żadnych dodatkowych płynów, jeśli trzymamy się tej zasady i nie rozszerzamy przed 6 miesiącem diety niemowlęcia. Natomiast po 6. miesiącu – lub gdy wcześniej rozpoczniesz rozszerzanie diety, należy zacząć podawać dziecku wodę do picia. Ważne jest przy tym, aby podawać czystą wodę, a nie z dodatkiem cukru czy podawanie w jej zastępstwie soczków. Jaką wodę wybrać dla niemowlaka? Zgodnie z zaleceniami polskich ekspertów – lekarzy pediatrów i dietetyków – najlepsza dla niemowląt jest woda źródlana lub naturalna woda mineralna, przy czym powinna być ona: niskozmineralizowana, niskosodowa, niskosiarczanowa. A takie kryteria spełnia tylko kilka dostępnych na rynku produktów, jeżeli chodzi o butelkowaną wodę (na etykiecie powinna być informacja, że całkowite stężenie soli mineralnych jest mniejsze niż 500 mg/l). Można także podać dziecku wodę z kranu, z tym że powinna być ona odpowiednio przegotowana (najlepiej doprowadzić do wrzenia i gotować tak wodę jeszcze przez 5 minut; przed podaniem dziecku wody należy ją schłodzić do bezpiecznej temperatury). Wodę butelkowaną należy przechowywać w chłodnym i zaciemnionym miejscu, a po otwarciu trzeba ją spożyć w ciągu 24 godzin. Portal przygotował grafikę z popularnymi wodami, które nadają się dla małych dzieci: Woda dla niemowląt Uwaga! Nie powinno się podawać dziecku wody pochodzącej ze studni! Może być ona skażona azotanami i azotynami z wód gruntowych. Rozszerzanie diety po 6. miesiącu życia – pierwsze obawy Po pierwszych miesiącach życia w końcu zyskaliście pewną harmonię – i znów wszystko może wywrócić się do góry nogami, gdyż zaczyna się ważny etap – wprowadzanie do jadłospisu dziecka pokarmów uzupełniających. To nowe zmartwienia i obawy – czy się zakrztusi, czy polubi dany produkt, ile dziecko powinno zjadać pokarmów uzupełniających, co jeśli dziecko jeszcze nie siedzi itd. Ten etap jest bardzo trudny, ale jako rodzice powinniście pamiętać, że tylko niektóre niemowlaki akceptują od razu wszystkie smaki i nie protestują podczas rozszerzania diety. Większość dzieci ponadto nie siada od razu w 6 miesiącu, a np. w 8 – a jeśli do tego czasu nie będzie umiało stabilnie siedzieć, można i tak rozszerzać dietę, z tym że należy wypracować odpowiednią pozycję do karmienia – najlepiej z fizjoterapeutą i neurologopedą, aby zmniejszyć ryzyko zakrztuszenia. Zdolność do akceptowania nowych pokarmów i smaków zmienia się wraz z wiekiem. W pierwszych dwóch lata życia bardzo istotne jest, aby poznawane pokarmy były zdrowe, gdyż determinują one późniejsze preferencje, jeżeli chodzi o odżywianie. Na przykład preferencja smaku słodkiego pojawia się już u noworodka, a akceptacja smaku słonego u dziecka 4-miesięcznego, przy czym największe upodobanie do tego samu przejawia się między 6 a 24 miesiącem. Dodatkowo około 4 miesiąca pojawia się preferencja smaku umami – czyli smaku rosołowego oraz mięsnego. Z kolei smak gorzki i kwaśny zwykle powodują u niemowląt grymas niechęci. Mając tę wiedzę łatwiej zrozumieć, dlaczego smaku różnych warzyw czy kasz i produktów niesłodzonych, musimy uczyć dziecko stopniowo, wielokrotnie proponując dany pokarm. Jeśli więc dziecko początkowo odmawia jakiegoś pokarmu, który jest ważny (np. brokuła), proponuj mu co jakiś czas ponownie ten produkt, aż polubi jego smak. Początkowo podawaj go w niewielkiej porcji, stopniowo zwiększając. Może się zdarzyć, że dziecko odrzuci nowy lub wcześniej lubiany produkt – nie zrażaj się tym. Proponowanie tych samych produktów wiele razy – nawet 10-15 – sprawia, że dziecko stopniowo je akceptuje. Początkowo pożywienie, które nie jest słodkie, jest dla dziecka dziwne i dopiero po kilku próbach zaczyna je akceptować. Czy dziecko jest gotowe na rozszerzanie diety? Generalnie zalecenia są takie, aby w przypadku karmienia piersią oraz mlekiem modyfikowanym należy rozszerzać dietę dziecku między 17 a 26 tygodniem życia. Pokarmy uzupełniające nie mają stanowić podstawy diety, tylko jak sama nazwa wskazuje, uzupełniać karmieniem mlekiem. Między 6 a 8 miesiącem życia niemowlę powinno już otrzymywać 2-3 posiłki uzupełniające, a między 9 a 24 miesiącem – 3-4 posiłki uzupełniające oraz 1-2 przekąski (np. cząstka owocu czy warzywa). Wiele mówi się ostatnio jednak o tym, że rozszerzanie diety powinno mieć początek dopiero wtedy, gdy dziecko wykaże oznaki gotowości ku temu. Na czym one polegają? Zobaczcie na poniższej infografice portalu Oznaki gotowości do rozszerzania diety Wśród oznak gotowości znajdują się następujące objawy: dziecko interesuje się jedzeniem, chwyta jedzenie i celnie trafia nim do buzi, siedzi z podparciem trzymając stabilnie głowę, próbuje żuć pokarm, nie wypycha językiem łyżeczki. Jak często wprowadzać nowy składnik podczas rozszerzania diety? Kolejna obawa młodych rodziców dotyczy tego, jakie odstępy czasowe należy zachować pomiędzy poszczególnymi składnikami na początku przygody z rozszerzaniem diety, a także czy można podać je naraz. Niestety możliwe są – chociaż zdarza się to rzadko – reakcje nadwrażliwości i większość ekspertów zaleca, aby w danym dniu wprowadzać tylko jeden nowy składnik, dzięki czemu zyskamy pewność, że dziecko dobrze go toleruje. Gdy wprowadzimy 2 czy 3 składniki naraz, nie wiemy, który wywołał ewentualne problemy – np. brzuszkowe, typu biegunka czy zaparcia. Co wprowadzać najpierw: warzywa, owoce czy produkty mięsne? Zaakceptowanie smaku warzyw jest trudniejsze niż akceptacja smaku owoców, więc eksperci zalecają, aby to warzywa były pierwszymi pokarmami uzupełniającymi. Dopiero po ok. 2 tygodniach od podania pierwszego warzywka, stopniowo proponuj dziecku owoce, jednak warzywa nadal powinny gościć w jadłospisie. Istotne jest także podawanie mięsa – o tym jednak szerzej piszemy niżej, gdyż jest to dość szeroki temat. Jak dużo powinno zjeść niemowlę podczas rozszerzania diety? Proponowane porcje pokarmów przedstawia poniższa tabela ze schematem żywienia. Porcje te mają jednak charakter orientacyjny i stanowią pewną średnią – nie trzeba ich więc rygorystycznie przestrzegać. Jeżeli dziecko je więcej lub mniej, dostosuj posiłek do jego potrzeb. Wielkości posiłków przy rozszerzaniu diety Powyższa tabela pochodzi ze wspomnianej wcześniej publikacji „Jak żywić niemowlęta i nie zwariować?”. Jak widać, w momencie rozszerzania diety, a więc w okolicy 5-6 miesiąca życia, wielkość porcji wynosi średnio 150-160 ml przy około 5 karmieniach na dobę. W ramach tego zalicza się zarówno spożywane mleko, jak i posiłki uzupełniające. Gdy dziecko ma 7-8 miesięcy, porcje nieco się zwiększają – do ok. 170-180 ml – ale nadal niemowlę jest karmione piersią lub mlekiem modyfikowanym, podobnie jak w kolejnych miesiącach (9-12), gdzie wielkość porcji (wraz z mlekiem) wynosi 190-220 ml. Podane ilości są oczywiście uśrednione i orientacyjne. Niektóre dzieci jedzą – zgodnie z nowymi zaleceniami dotyczącymi karmienia na żądanie – po 60 czy 90 ml 10 razy na dobę, a inne po np. 120 ml 6-8 razy na dobę. I to jest też dobre i prawidłowe! Dostosuj zatem wielkość porcji i częstotliwość karmień do potrzeb swojego dziecka. Do kiedy dziecko może jeść w nocy? Początkowo całkowicie normalne i wskazane jest nocne karmienie dziecka. Nie określono jednoznacznie momentu, do którego karmienie nocne nie jest potrzebne, ale większość niemowląt wraz z wydłużaniem przerw między posiłkami i zwiększaniem jednorazowo spożywanych porcji, rzadziej budzi się na karmienie. Jeśli jednak dziecko w drugim półroczu nadal domaga się częstego jedzenia nocą, można dać mu zamiast posiłku do picia wodę. Wówczas w ciągu dnia zacznie zjadać więcej, aby zaspokoić dobowe zapotrzebowanie kaloryczne i odżywcze. BLW czy papki, czyli jaka powinna być konsystencja pokarmów? Podczas 1 roku życia dziecko nabywa wielu nowych umiejętności – w tym także gryzienia oraz żucia pokarmów stałych, przy czym umiejętność gryzienia kształtuje się nawet do ukończenia 24 miesiąca życia. Największe jednak możliwości nauczenia się tych kompetencji, dziecko posiada między 6 a 10 miesiącem, mimo że dopiero pojawiają się zęby mleczne (w wiele dzieci jeszcze ich nie ma) – nie jest to przeszkodą w nauce gryzienia. Pokarmy stałe, jeśli są miękkie, niemowlę rozgniata zarówno dziąsłami, jak i językiem o podniebienie. Konsystencja posiłków: papki czy BLW? Powyższa tabela pokazuje proponowaną kolejność oraz wiek wprowadzania pokarmów pod względem konsystencji – według zaleceń WHO. Początkowo – w wieku 6-8 miesięcy proponuje się gęstą kaszę, owsiankę, gładkie pure. Następnie - wieku 9-11 miesięcy – WHO proponuje podawanie rozdrobnionych pokarmów z rodzinnego stołu – papki i pure z grudkami lub drobno posiekane pokarmy. Następnie po 12 miesiącu, proponuje się podawanie większych i twardszych kawałków pokarmów do rączki z rodzinnego stołu. Przy czym takie pokarmy powinny być bez dodatku soli, cukru i ostrych przypraw. Mając na uwadze powyższe zalecenia, wydaje się, że metoda BLW (ang. Baby Led Weaning) polegająca na podawaniu dziecku od razu pokarmów stałych bez rozdrabniania czy miksowania, kłóci się z wytycznymi ekspertów. W tym szaleństwie jednak jest metoda. BLW opiera się bowiem na ominięciu etapu karmienia łyżeczką pokarmami typu papka. Dziecku, które już samo siedzi, podaje się kawałeczki stałych, z początku miękkich pokarmów: warzyw, owoców, makaronów. Pokarm ma taką formę, aby dziecko chwyciło go do rączki. Taki sposób ma pozwalać dziecku samodzielnie poznawać nowe pokarmy. Według autorów BLW dziecko nauczy się tym sposobem spożywania posiłków samodzielnie w ciągu kilku miesięcy. Pozytywne aspekty takiej metody dotyczą kształtowania u dziecka umiejętności samoregulacji, zarówno apetytu, jak i sytości. Niestety są też pewne zagrożenia związane z BLW, pokusa podawania dziecku posiłków z rodzinnego stołu – które niestety nie są zwykle dostosowane ani do potrzeb, ani możliwości układu pokarmowego niemowlaka. Po drugie, taki jadłospis może być źle zbilansowany i dostarczyć nieodpowiednią liczbę kalorii, a także spowodować niedobory żelaza. Kolejna sprawa to ryzyko zadławienia – w przypadku przyjmowania pokarmów, które nie są papkami, jest większe ryzyko, że finał będzie tragiczny w przypadku zakrztuszenia – zwłaszcza, jeśli dziecko jeszcze stabilnie nie siedzi. Czy podawać niemowlakowi herbatki i soczki? Herbata dawniej była podawana praktycznie wszystkim niemowlętom. Jednak obecnie wiemy, że podawanie tak małym dzieciom herbaty stwarza duże ryzyko dla ich zdrowia: zawartość garbników wiążących żelazo sprawia, że zostaje ono gorzej przyswajane, przez co istnieje większe ryzyko anemii. Jeśli chodzi natomiast o soki owocowe, to obecne zalecenia mówią o rozpoczęciu ich podawania dopiero o 13 miesiącu życia (ale powinien być to 100% sok owocowy, chociaż specjaliści uważają, że zawsze zdrowsze są całe owoce). W 1. roku życia zaleca się w celu zaspokojenia pragnienia podawane pokarmu matki, mleka modyfikowanego lub czystej wody. Sok owocowy lub warzywny nie jest ponadto niezbędny w żywieniu dzieci – nawet do 3 roku życia. Nadmierne spożycie soków w tym wieku sprzyja nieprawidłowym przyrostom masy ciała i rozwoju próchnicy zębów. Od kiedy i po co wprowadzać mięso i ryby? Mięso dobrej jakości powinno być wprowadzane do jadłospisu jak najwcześniej (oczywiście zgodnie z opisanymi wcześniej zalecenia), gdyż stanowi ono wartościowe źródło wielu niezbędnych składników: żelaza – budulca krwinek czerwonych oraz składnika ważnych enzymów, dzięki którym dziecko lepiej się rozwija, pełnowartościowego białka – dziecko go potrzebuje do dynamicznego rozwoju, karnityny – to związek niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania mitochondriów, cynku – wspomagającego odporność, kwasu arachidonowego – to istotny kwas tłuszczowy niezbędny do prawidłowego rozwoju mózgu, wzroku, serca, a także funkcjonowania układu odpornościowego, witaminy B12 – wspomaga ona produkcję erytrocytów i funkcje nerwów. Z powyższych powodów mięso jest konieczne dla dziecka już około 6 miesiąca życia – szczególnie ze względu na zawartość łatwo przyswajalnego żelaza. Niemowlętom można podawać mięso z indyka, kurczaka, gęsi, kaczki, mięso wołowe, jagnięce, mięso z królika. Wybieraj przy tym mięso dobrej jakości – z certyfikatami jakości. Zacznij od porcji ok. 10 g gotowego mięsa dziennie – dodając ją np. do przecieru z jarzyn. Porcję zwiększaj stopniowo do 20 g pod koniec 1. roku życia. Uwaga! Nie podawaj dziecku mięsa przetworzonego, np. wędlin, mielonek, kiełbas, kabanosów czy parówek – produkty te zawierają zwykle dużo tłuszczu, soli oraz szkodliwych azotanów czy azotynów. Poza mięsem warto podawać dziecku ryby, gdyż są źródłem wartościowego białka i zdrowych tłuszczów wielonienasyconych, w tym DHA, które pełnią niebagatelną rolę w rozwoju mózgu, wzroku, nerwów oraz układu immunologicznego. Podawaj dziecku najlepiej tłuste ryby morskie wolno żyjące, przy czym zwróć uwagę, czy dany gatunek nie jest narażony na substancje toksyczne, które dostają się do wód śródlądowych i morskich. Wśród polecanych gatunków znajdują się: dorsz, flądra, łosoś norweski hodowlany, morszczuk, makrela atlantycka, pstrąg hodowlany, ryba maślana, serdela, sardynka, sum, szprot, krab, krewetki, kalmary, ostrygi, langusta. Sporadycznie można podać halibuta, karpia, okonia czy śledzia. Unikaj natomiast łososia bałtyckiego wędzonego, makreli królewskiej, pangi, szczupaka, szprotki czy rekina, a także tuńczyka, węgorza amerykańskiego i tilapii. Nie powinno się też podawać ryb drapieżnych, gdyż te żywią się innymi gatunkami i mogą kumulować więcej metylowych pochodnych rtęci od innych gatunków. Rybę podawaj w małych porcjach i na początku nie częściej niż raz na tydzień. Co może uczulać dziecko? Część dla rodziców małych alergików Jeśli Twoje dziecko jest alergikiem (np. ma alergię na białka mleka krowiego), nieco ostrożniej wprowadzaj kolejne pokarmy. Do alergizujących produktów należą ryby, jaja, mleko krowie, pszenica, soja, orzechy, owoce morza. Wprowadzając te produkty bądźmy ostrożni, jednak według lekarzy nie powinno się ich unikać profilaktycznie i opóźniać moment wprowadzenia do diety. A co z glutenem w diecie niemowlaka? Gluten to mieszanina białek roślinnych, naturalnie występująca w różnych ziarnach zbóż, np. pszenicy, jęczmieniu czy życie. Jest zatem składnikiem wielu produktów: kasz, makaronów, pieczywa. Niektóre dzieci mogą nie tolerować glutenu, co objawia się alergią na gluten, która z wiekiem jednak przemija. Niekiedy występuje choroba trzewna – czyli celiakia – i to jest trwała nietolerancja glutenu, występująca już o wiele rzadziej. Obecne zalecenia są takie, żeby wprowadzać gluten do diety dziecka do 1. roku życia – tak jak inne pokarmy uzupełniające. Eksperci radzą unikać jednak wprowadzania dużej ilości w pierwszych miesiącach. Kiedy podać mleko krowie? Mleko krowie nie powinno być podawane dziecku przed ukończeniem 1. roku życia. Co więcej, po ukończeniu 12 miesiąca spożycie mleka krowiego przez dziecko nie powinno przekroczyć 500 ml na dobę. Mleko krowie nie jest dostosowane ani do potrzeb, ani możliwości niemowlaka, gdyż ma małe stężenie żelaza, utrudnia jego wchłanianie, może powodować stan zapalny jelit, a nawet niewidoczne krwawienie z przewodu pokarmowego. Zawiera ponadto za dużo białka i soli mineralnych, co obciąża nerki niemowlęcia. Podane zbyt wcześnie sprzyja alergii na mleko. W kwestii mleka wychodzi także temat serów – gdyż są one z niego otrzymywane. Można jednak sięgnąć po ser, gdyż jest on dobrym źródłem białka i wapnia. Sery zawierają ponadto fosfor, cynk, a także witaminy: A, B2 i B12. Można wybrać różne rodzaje serów z mleka krowiego, owczego i koziego, ale należy zachować umiar, gdyż nie są to produkty do końca dostosowane do układu pokarmowego niemowlaka. Wybierając ser pamiętaj, by sięgać po sery podpuszczkowe o łagodnym smaku i z małą zawartością soli. Można od czasu do czasu dać malcowi plasterek mozzarelli, fety czy ricotty lub serek wiejski (serek ziarnisty). Można też podać ser twarogowy pełnotłusty, serek homogenizowany naturalny. Nie poleca się natomiast podawania serów z niepasteryzowanego mleka – np. serów pleśniowych. Uwaga na miód, sól i cukier Kiedyś miodem smarowano np. dziecku smoczek, aby chciało go zassać. Według pradawnych przekonań miód leczy, chroni, wzmacnia. Niestety dzisiaj okazuje się, że bywa skażony bakteriami wywołującymi groźną chorobę – botulizm niemowląt. Z tego powodu przed ukończeniem 1. roku życia absolutnie nie powinno się podawać dziecku miodu. Kolejny zakazany produkt, to sól i cukier. Sól szkodzi zdrowiu w nadmiarze, co jest udowodnione naukowo – a nietrudno o przedawkowanie sodu (czyli soli), gdyż solone są niemal wszystkie produkty, takie jak sery czy mięsa. Nie trzeba zatem obawiać się niedoborów tego składnika, a raczej jego nadmiaru. U niemowląt spożywających dużo soli wzrasta ciśnienie tętnicze krwi, co zwiększa ryzyko nadciśnienia w przyszłości. Cukier również nie jest zdrowy dla człowieka, a zwłaszcza dla niemowląt. Przykładowy schemat rozszerzania diety – krok po kroku Wiemy już czego unikać, a czego nie należy się bać, a co jest niezbędne w rozszerzaniu diety, aby Maluch zdrowo się rozwijał. Poniżej przedstawiamy listę produktów, które należy wdrożyć podczas rozszerzania diety: jaja – 1-2 razy w tygodniu, ryby – 1 raz w tygodniu, mięso – nawet codziennie, warzywa – codziennie, owoce – codziennie, ale w mniejszej ilości niż warzywa (jako deser), woda – przy rozszerzaniu diety należy podawać dziecku wodę, nadal mleko jest podstawowym pokarmem dziecka, witaminy i inne pierwiastki – podawaj dziecku witaminę D (witamina ta jest niezbędna w rozwoju kości, w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego i innych aspektach ważnych dla zdrowia), a jeśli w diecie jest za mało kwasów DHA, należy także podawać suplement z tymi kwasami; innych witamin nie trzeba podawać, chyba że dziecko ma niedobory i lekarz wskaże, co należy suplementować. Dodatkowo podajemy także przykładowy schemat żywienia – rozszerzania diety – jeśli chodzi o wprowadzanie kolejnych pokarmów. I tak kolejno w 5-6 miesiącu można podać np. marchew, brokuły, dynię i inne warzywa, pierwsze owoce (jabłko, banan, gruszkę), jajko, pure ziemniaczane, mięso, kaszki, kleiki, produkty zbożowe oraz wodę do picia – bez ograniczeń. W 7-8 miesiącu można włączyć kolejne gatunki mięsa i ryby, a warzywa i owoce nie muszą być już gotowane, tylko podane na surowo – ale rozgniecione. Jak rozszerzać dietę dziecku? Co radzą eksperci? Obejrzyj! Poniżej przedstawiamy także kilka filmików, w których eksperci tłumaczą, jak można rozszerzać dziecku dietę. Oglądajcie! Bibliografia „Jak żywić niemowlęta i nie zwariować?” - Nutricia i Medycyna Praktyczna, Kraków 2020. Szajewska H., Socha P. i in, Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne Pediatria, 2014; 11: 321–338. Jas-Baran M., Chorążyczewska T.: U malucha na talerzu. Zdrowa dieta dla niemowląt. Wydawnictwo Publicat, Poznań, 2011. Rapley G., Murkett T.: Bobas lubi wybór. Twoje dziecko pokocha dobre jedzenie. Wydawnictwo Mamania, Warszawa, 2010. Woś H., Staszewska-Kwak A.: Żywienie dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008. Woś H., Weker H., Jackowska T. i wsp.: Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież. Standar. Med. Interna, 2010; t. 1: 7–15.
Oprócz karmienia piersią wprowadzanie pokarmów uzupełniających od 6 m.ż. Początkowo2-3 posiłki uzupełniające/dobę w wieku 6-8 m.ż., zwiększając do 3-4x dobę wieku 9-11 m.ż. w wieku 12-24 miesięcy dodatkowo 1-2 przekąski/dobę
W związku z postępami w nauce i coraz większą wiedzą na temat wpływu wczesnego żywienia na stan zdrowia człowieka, nie tylko w okresie dzieciństwa, ale również w wieku późniejszym, wytyczne dotyczące żywienia niemowląt są regularnie aktualizowane. Sposób żywienia niemowląt stanowi istotny, modyfikowalny czynnik środowiskowy, poprzez który można zmniejszać lub zwiększać ryzyko rozwoju różnych chorób. Zjawisko to określane jest w piśmiennictwie programowaniem metabolicznym lub żywieniowym. Dotychczas wytyczne dotyczące żywienia zdrowych niemowląt oparte były na stanowisku ekspertów Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiŻ) z 2014 roku oraz na wytycznych dotyczących karmienia piersią z 2016 roku. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie najważniejszych rekomendacji pochodzących z najnowszego stanowiska ekspertów interdyscyplinarnego zespołu z 2021 roku pt. „Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci” pod kierunkiem profesor Szajewskiej i współpracowników. Dokument ten stanowi aktualizację obu wyżej wymienionych stanowisk. Uwzględniono również aktualne zalecenia związane z pandemią COVID-19 w kontekście karmienia piersią przez matki z podejrzeniem zakażenia lub zakażonych Programowanie metaboliczne/żywieniowe Termin ten należy rozumieć jako wpływ sposobu żywienia w krytycznym okresie życia, czyli tysiąc pierwszych dni życia, na rozwój osobniczy oraz ryzyko związane z wystąpieniem chorób dietozależnych w wieku późniejszym. Karmienie piersią to wciąż „złoty standard” W związku z licznymi zaletami karmienia piersią, zarówno krótko, jak i długoterminowymi, eksperci PTGHiŻ sformułowali następujące zalecenie: „Celem, do którego należy dążyć, jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia. Częściowe lub krótsze karmienie piersią również jest korzystne. Karmienie piersią powinno być kontynuowane tak długo, jak będzie to pożądane przez matkę i dziecko”. Najważniejsze postulaty dotyczące karmienia piersią brzmią następująco: Pokarm kobiecy wytwarzany w wystarczających ilościach w pełni zaspokaja potrzeby żywieniowe niemowlęcia w 1. półroczu życia; Wyłączne karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy (co najmniej przez pełne 4 miesiące) oznacza podawanie niemowlęciu TYLKO mleka kobiecego i zalecenie to dotyczy całej populacji. Podawanie innych płynów, w tym wody, soków czy mleka modyfikowanego nie jest zalecane, a wyjątek dotyczy jedynie podawania witamin lub leków; Średnia liczba karmień zmniejsza się wraz z wiekiem dziecka i wynosi: – 8–12 karmień/dobę w 1. półroczu życia – 6–8 karmień/ dobę w 2. półroczu życia – 3–6 karmień/dobę w 2. roku życia; Wcześniejsze wprowadzanie pokarmów uzupełniających może być wskazane u niektórych niemowląt np. z dużym zapotrzebowaniem na żelazo; Nie ma podstaw naukowych, by sformułować górną, zalecaną granicę karmienia piersią, dlatego po ukończeniu 1. karmienie piersią powinno być kontynuowane zgodnie z wolą matki i dziecka, z jednoczesnym podawaniem pokarmów uzupełniających; Po 1. dziecko nie powinno być karmione w nocy – profilaktyka próchnicy. W tabeli 1 przedstawiono korzyści płynące z karmienia piersią, na które wskazują eksperci w swoim stanowisku. Tab. 1. Korzyści płynące z karmienia piersią dla dziecka oraz dla matki Korzyści z karmienia piersią Dla dziecka Dla matki Zmniejszenie ryzyka: chorób infekcyjnych przewodu pokarmowego i układu oddechowego, zapalenia ucha środkowego do 2. wady zgryzu, prawdopodobnie otyłości, cukrzycy typu 1 i 2, chłoniaka, białaczki, hipercholesterolemii, zespołu nagłego zgonu niemowląt oraz chorób alergicznych; Prawdopodobnie rzadsze występowanie lub łagodniejszy przebieg: zakażeń układu moczowego, bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, sepsy, martwiczego zapalenia jelit. Zmniejszenie ryzyka: krwawienia poporodowego, zachorowania na raka jajników i raka piersi w okresie pomenopauzalnym; Inne: szybszy powrót do masy ciała z okresu przed ciążą, przyspieszenie inwolucji macicy, zwiększenie remineralizacji kości. Istnieje niewiele przeciwwskazań do karmienia piersią. W stanowisku ekspertów wyszczególniono bezwzględne przeciwwskazania ze strony matki i ze strony dziecka, jak również względne przeciwwskazania ze strony dziecka, kiedy to zalecane jest podawanie pokarmu odciągniętego, a sposób podaży jest uzależniony od możliwości i stanu dziecka (sonda, doustnie za pomocą butelki, kieliszka, łyżeczki). Ponadto wskazuje się sytuacje kliniczne, w których należy ograniczyć podawanie pokarmu kobiecego. Jednak uwzględnienie pewnych jego ilości, pod kontrolą, jest zalecane. Wykazano lepszy rozwój dzieci żywionych w ten sposób niż jak np. w przypadku fenyloketonurii – wyłącznie preparatem ubogofenyloalaninowym do żywienia niemowląt. W tabeli 2 zestawiono wszystkie przeciwwskazania. Tab. 2. Przeciwwskazania do karmienia piersią Bezwzględne Względne (należy podawać ściągnięty pokarm) Choroby, w których należy ograniczyć ilość pokarmu Ze strony matki Ze strony dziecka Ze strony dziecka nieleczona gruźlica (karmienie jest możliwe po co najmniej 2 tygodniach leczenia) zakażenie HIV zakażenie HTLV-1 lub HTLV-2 (human T-cell lymphotrophic virus type I, type II) przyjmowanie przez matkę niektórych leków z kategorii L5 wg FDA* alkoholizm, narkomania konieczność wykonania badań z użyciem związków radioaktywnych (przeciwskazanie czasowe), podejrzenie/zakażenie wirusem Ebola klasyczna galaktozemia wrodzony niedobór laktazy ogólny ciężki stan kliniczny rozszczep podniebienia utrudniający ssanie stany, w których wysiłek związany ze ssaniem jest zbyt duży: wyniszczenie, niektóre wady serca, układu oddechowego fenyloketonuria (dodatkowo konieczne podawanie mleka ubogofenyloalaninowego) choroba syropu klonowego acydurie organiczne Karmienie pokarmem kobiecym a SARS-CoV-2 i COVID-19 W opublikowanych badaniach wykazano obecność materiału RNA wirusa w mleku matek zakażonych SARS-CoV-2. Nie ma jednak danych potwierdzających obecność wirusa wywołującego zakażenie. W związku z aktualną wiedzą na temat karmienia pokarmem kobiecym w okresie pandemii SARS-CoV-2, zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego i Konsultanta Krajowego w dziedzinie neonatologii są następujące: znaczna część matek, które mają łagodne objawy, lub przechodzą zakażenie bezobjawowo, może karmić piersią zaraz po urodzeniu, przed każdym kontaktem z dzieckiem i po kontakcie matki powinny stosować procedury profilaktyki zakażeń (noszenie maseczki, higiena rąk i piersi, dezynfekcja), jeśli stan zdrowia matki nie pozwala na karmienie piersią, należy próbować pozyskiwać pokarm i utrzymać laktację, zależnie od objawów klinicznych matki (w mleku kobiecym obecne są przeciwciała klasy IgG przeciwko SARS-CoV-2), jeżeli pozyskanie pokarmu od matki nie jest możliwe, należy starać się kontynuować karmienie pokarmem z banku mleka. Zalecenia są często aktualizowane, dlatego należy śledzić bieżące wytyczne na stronach Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego lub Centrum Nauki o Laktacji). Karmienie sztuczne Eksperci PTGHiŻ sformułowali następujące zalecenie: „Niemowlętom, które nie są karmione naturalnie, należy podawać produkty zastępujące mleko kobiece”. Do produktów zastępujących mleko kobiece należą preparaty wytwarzane najczęściej z białek mleka krowiego jak również z mleka koziego, hydrolizatów białka lub izolatów białka sojowego. Produkty te powinny charakteryzować się składem jak najbardziej zbliżonym do składu mleka kobiecego, które stanowi wzorzec w żywieniu niemowląt. Eksperci podkreślają, że nie jest to w pełni możliwe chociażby ze względu na to, że skład pokarmu kobiecego jest zmienny, jak również obecne są w nim żywe komórki, przeciwciała i inne składniki immunologiczne. Produkty zastępujące mleko kobiece muszą zapewnić optymalne tempo wzrastania niemowląt oraz wartości parametrów biochemicznych maksymalnie zbliżone do tych obserwowanych u niemowląt karmionych naturalnie. Wyróżnia się preparaty do: początkowego żywienia niemowląt (oznaczone cyfrą 1), których skład zaspokaja wszystkie potrzeby żywieniowe dziecka w 1. półroczu życia; mogą być również podawane dziecku w późniejszym wieku, jeśli dziecko nie jest karmione piersią, dalszego żywienia niemowląt (oznaczone cyfrą 2) są przeznaczone do użytku w okresie rozszerzania diety dziecka. Skład i wartość odżywczą preparatów do początkowego i dalszego żywienia niemowląt w Polsce, jak również informacje na ich temat określa rozporządzenie Unii Europejskiej, które obowiązuje od lutego 2020 r. Producenci tych preparatów zgodnie z rozporządzeniem mają obowiązek dodawać do mleka kwas dokozaheksaenowy (DHA) w ilości 20–50 mg/100 kcal (ok. 0,5–1% kwasów tłuszczowych ogółem) i jest to jedna z istotnych zmian. W kwestii innych dodatkowych składników w mleku modyfikowanym dla niemowląt, według raportu European Food Safety Authority (EFSA) z 2014 r., brak jest jednoznacznych korzyści płynących z suplementacji pro-/prebiotykami, nukleotydami, cholesterolem, selenem, β-palmitynianem oraz olejem palmowym. Dodatkowo, zgodnie ze stanowiskiem Komitetu ds. Żywienia European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN) z 2019 r. uznano, że brakuje danych, które uzasadniałyby konieczność unikania oleju palmowego w mleku modyfikowanym. Nie uwzględniono w zaleceniach suplementacji kwasem arachidonowym (ARA), chociaż niektórzy eksperci postulują, by mleko modyfikowane zawierało ARA w ilości nie mniejszej niż DHA. Od lat do mleka modyfikowanego początkowego, następnego, jak również do mleka dla małych dzieci dodawane są oligosacharydy, takie jak galakto- i fruktooligosacharydy. Potwierdzone jest również bezpieczeństwo dodawania do nich oddzielnie lub łącznie 2’fukozylolaktozy (2’-FL) oraz lakto-N-neotetraozy (LNnT). Preparaty zastępujące standardowe mleko modyfikowane tzw. preparaty mlekozastępcze, to: hydrolizaty białka, w których białko zostało poddane hydrolizie enzymatycznej, termicznej lub ultrafiltracji (im większy stopień hydrolizy białka, tym mniejsza immunogenność i potencjalność alergizacji, ale tym samym gorszy smak i zapach produktu); w zależności od stopnia hydrolizy są to: – preparaty o nieznacznym stopniu hydrolizy – zawierają oligopeptydy (w Europie oznaczone symbolem HA – hipoalergenowe), – preparaty o znacznym stopniu hydrolizy – zawierają wyłącznie peptydy, preparaty sojowe, których wskazania do stosowania zostały ograniczone i można zastosować je w przypadku: – galaktozemii, – wrodzonego niedoboru laktazy, – udokumentowanego wtórnego niedoboru laktazy, – względów religijnych, etycznych i filozoficznych (np. diety wegetariańskie), – w przypadku alergii na białka mleka krowiego ich zastosowanie rozważa się ze względu na smak i koszt, jednak u niemowląt poniżej 6. najpierw należy wykonać próbę prowokacji w celu oceny tolerancji takiego preparatu. Rozszerzanie diety Zalecenie ekspertów PTGHiŻ (2021 r.) odnośnie do wprowadzania pokarmów uzupełniających brzmi następująco: „Wprowadzanie produktów uzupełniających należy rozpocząć, kiedy niemowlę wykazuje umiejętności rozwojowe potrzebne do ich spożywania, zwykle nie wcześniej niż od 17. tygodnia życia (początek 5. i nie później niż w 26. tygodniu życia (początek 7. Według definicji pochodzącej ze stanowiska ekspertów termin „pokarmy uzupełniające” należy rozumieć jako wszystkie pokarmy stałe i płynne inne niż mleko kobiece lub mleko modyfikowane dla niemowląt, a celem ich wprowadzania jest zapewnienie dodatkowej podaży energii, białka, żelaza, cynku jak również witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz śladowych składników mineralnych. Istotą rozszerzania diety jest przygotowanie dziecka do bardziej urozmaiconej diety w kolejnych latach życia. Jeśli chodzi o wiek wprowadzania pokarmów uzupełniających, aktualne wytyczne bazują na stanowisku EFSA z 2019 r. Główne postulaty w tej sprawie to: Wprowadzanie pokarmów uzupełniających zależy od indywidualnego stopnia rozwoju niemowlęcia, jednak większość wymaga wprowadzenia dodatkowego pokarmu od około 6. Nie jest konieczne podawanie pokarmów uzupełniających dziecku wykazującemu gotowość do ich przyjmowania poniżej 6. Jednak w takich przypadkach dzieci mogą otrzymywać pokarm stosowny dla wieku, starannie przygotowany oraz odpowiednio odżywczy; Nie ma danych świadczących o korzyściach bądź szkodliwości wprowadzania pokarmów uzupełniających poniżej 6. dziecka. Obejmuje to także pokarmy alergizujące i gluten; Wprowadzenie pokarmów zawierających żelazo poniżej 6. może przynieść korzyści dzieciom z grupy ryzyka jego niedoboru. Zaproponowany przedział czasowy wprowadzania pokarmów uzupełniających związany jest z tym, że u większości niemowląt dojrzewa w tym czasie zdolność przyjmowania pokarmów stałych, w tym czasie zanika charakterystyczny odruch usuwania z ust ciał obcych, który utrudnia podawanie innych pokarmów niż płynne mleko, niemowlęta stopniowo nabywają umiejętności siedzenia z podparciem, zaczynają kontrolować głowę i szyję, możliwe staje się jedzenie z łyżeczki. Najważniejsze postulaty dotyczące rozszerzania diety Rozszerzanie diety nie jest jednoznaczne z koniecznością przerywania karmienia piersią. Karmienie piersią należy kontynuować według potrzeb dziecka i matki. Podział ról: rodzic/opiekun decyduje o tym, co dziecko zje, jak i kiedy, a dziecko decyduje, ile zje i czy zje. Wielkości porcji są wartościami uśrednionymi, zatem należy akceptować ilości pokarmu mniejsze lub większe w ramach danego posiłku. Stopniowo jeden posiłek mleczny na miesiąc zastępowany jest posiłkiem uzupełniającym, przy czym niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym pod koniec 1. powinny otrzymywać 4–5 posiłków/dziennie oraz ewentualnie 1–2 zdrowe przekąski, niemowlęta karmione piersią mogą być przystawiane do piersi częściej, według potrzeb, a pokarmy uzupełniające są na początku posiłkami dodatkowymi. Rodzice powinni karmić dzieci zgodnie ze wzorcem „reagującego/wrażliwego karmienia” (responsive feeding), które polega na rozpoznawaniu objawów głodu (np. płacz, otwieranie ust) i sytości (np. zasypianie, odmawianie jedzenia, zaciskanie ust). Zmuszanie dziecka do jedzenia negatywnie wpływa na kształtowanie zdolności samoregulacji. Jedzenia nie należy traktować jako nagrody. Decydujące w rozwoju preferencji smakowych dziecka w późniejszym wieku są jego pierwsze 2 lata życia. Dlatego należy dziecku zapewnić różnorodność w diecie, warzywa wprowadzać do diety przed owocami z powodu większych trudności z ich akceptacją – można ją osiągnąć poprzez wielokrotne podawanie rożnego rodzaju warzyw, owoce należy podawać ok. 2 tygodnie później niż warzywa. Między 6. a 10. dziecko nabywa kompetencji żucia i gryzienia, dlatego należy zapewnić mu pokarmy o odpowiedniej konsystencji najpierw puree, rozdrobnione, następnie w 8. tzw. finger foods, czyli pokarmy do samodzielnego jedzenia w bezpiecznej dla dziecka formie, pod koniec 1. dziecko może spożywać pokarmy o dowolnej konsystencji. Podawanie pokarmów stałych rozpoczyna się od podawania łyżeczką, twardą i płaską. U dzieci karmionych butelką ze smoczkiem około 6. należy rozpocząć naukę picia z otwartego kubka – zastąpienie ssania popijaniem. Po 1. nie należy podawać dziecku pokarmów i płynów przez butelkę ze smoczkiem. Nowe pokarmy należy wprowadzać powoli, pojedynczo, zaczynając od małych ilości (3–4 łyżeczki), jednocześnie obserwując reakcję dziecka. Posiłki bezmleczne powoli zastępują mleko, by pod koniec 1. dziecko otrzymywało jedynie 2–3 posiłki mleczne. Dzieci karmione mlekiem kobiecym mogą spożywać mniejsze porcje posiłków, przez co liczba karmień może być większa. Metody karmienia sterowanego przez dziecko, takie jak metoda BLW (baby led weaning) polegające na ominięciu etapu podawania pokarmów papkowatych z łyżeczki dzieciom, które potrafią samodzielnie siedzieć w wieku 6–7 miesięcy, oraz zmodyfikowane BLW, czyli metoda BLISS (baby-led introduction to solids), w której dodatkowo rodzice otrzymują wskazówki dotyczące gęstości energetycznej pokarmów czy zawartości w nich żelaza, jak również pokarmów zwiększających ryzyko zadławienia, nie zmniejszają ryzyka otyłości. Brak jest wystarczających argumentów zarówno za wymienionymi metodami, jak i przeciw obu metodom. W tabeli 3 zebrano uwagi i zalecenia zawarte w manuskrypcie stanowiska ekspertów, dotyczące poszczególnych pokarmów w diecie niemowląt. Tab. 3. Uwagi i zalecenia dotyczące wybranych produktów Wybrane produkty Uwagi Zalecenia Produkty zawierające żelazo Niemowlęta z grupy ryzyka niedoboru żelaza mogą odnieść korzyść z wprowadzenia pokarmów uzupełniających zawierających żelazo poniżej 6. Wszystkie dzieci od 6. powinny otrzymywać pokarmy uzupełniające zawierające żelazo (mięso, ryby, produkty zbożowe wzbogacane żelazem). Produkty o potencjalnych właściwościach alergizujących (jajo kurze, skorupiaki i ryby, orzechy ziemne i drzewne) Brak danych naukowych uzasadniających wprowadzanie pokarmów alergizujących w późniejszym wieku niż inne pokarmy uzupełniające, by zmniejszyć ryzyko alergii na pokarm. Jajo kurze W Polsce alergia na jajo kurze występuje u 0,6% dzieci do 2. Jako profilaktykę rozwoju alergii należy wprowadzać do diety niemowląt dobrze ugotowane jajo kurze (czas gotowania 10–15 minut), w ilości: jedno małe jajo dwa razy w tygodniu (równowartość 2 g białka jaja). Dobrze ugotowane jajko to: jajko na twardo, dobrze ugotowany makaron jajeczny, pieczone pokarmy z jajkiem. Orzeszki ziemne W Polsce alergia na orzeszki ziemne występuje prawdopodobnie u 0,78% dzieci w wieku szkolnym. W grupach ryzyka wystąpienia alergii na orzeszki ziemne (w tym u niemowląt z ciężkim wypryskiem i/lub alergią na jajo) należy, po konsultacji specjalistycznej, zalecać wczesne (4.–11. wprowadzanie orzeszków ziemnych Należy zachęcać matki, by w trakcie wprowadzania orzeszków ziemnych karmiły piersią. Niemowlęta mogą otrzymywać: masło orzechowe (lub mąkę z orzechów arachidowych) z pokarmem, wodą lub mlekiem modyfikowanym (około 1–2 łyżeczki do herbaty, 1–3 razy/tydz.). Tłuszcze Nie należy ograniczać tłuszczów (jako grupy) w diecie dziecka w 1. ze względu na ich bardzo ważną rolę w rozwoju mózgu oraz funkcji poznawczych. Dieta niemowląt i dzieci do 3. powinna składać się z różnych rodzajów tłuszczów spożywczych (jako dodatek pokarmów uzupełniających). Zaleca się podawać masło, oleje roślinne (olej rzepakowy, oliwa z oliwek) i margaryny miękkie (o zawartości tłuszczów trans < 2%) – większość na rynku spełnia aktualnie to kryterium. Mięso Mięso stanowi źródło żelaza, cynku, kwasu arachidonowego, białka pełnowartościowego, witaminy B12, karnityny. Brak jest danych naukowych określających konkretną kolejność wprowadzania poszczególnych gatunków mięsa. Ważne jest pochodzenie mięsa – nie można podawać niemowlętom mięsa z nieznanego źródła z niepewnym wywiadem na temat badań weterynaryjnych. Mięso do diety dzieci należy wprowadzać stosunkowo wcześnie. Zwyczajowo rozpoczyna się od podawania mięsa drobiowego (z indyka, gęsi, kaczki, kurczaka), wołowiny, jagnięciny i mięsa z królika. Niemowlętom i dzieciom do 3. nie zaleca się podawać podrobów i przetworów mięsnych, takich jak parówki, kiełbasy, wędzonki. Ryby Podawanie tłustych ryb morskich umożliwia spełnienie zapotrzebowania na DHA. Niemowlętom nie należy podawać ryb drapieżnych (tuńczyk, rekin, makrela królewska). Zaleca się tłuste ryby morskie i w Polsce należy do nich np. śledź atlantycki, łosoś norweski hodowlany czy makrela atlantycka. Ryby zaleca się podawać w małych porcjach, nie częściej niż 1–2 razy w tygodniu, obserwując reakcję organizmu dziecka. Przy niedostatecznym spożyciu ryb, należy rozważyć suplementację DHA. Sól WHO zaleca zmniejszone spożycie soli u dzieci, w ramach profilaktyki nadciśnienia tętniczego w późniejszym wieku. Zaleca się niedosalanie posiłków oraz unikanie podawania bardzo słonych pokarmów w diecie niemowląt w ramach kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych. Zalecane spożycie sodu do 6. (wynosi ok. 120 mg) jest w całości pokrywane poprzez podaż mleka kobiecego/modyfikowanego. Od 7. do 11. dieta dziecka powinna zawierać nie więcej niż 0,2 g soli dziennie. Gluten Według dostępnych wyników badań obserwacyjnych eksperci sugerują, aby unikać spożywania dużej ilości glutenu w pierwszych miesiącach jego wprowadzania, jednak na podstawie aktualnych danych nie można określić jego optymalnej ilości. Karmienie piersią nie zmniejsza ryzyka celiakii. Gluten należy wprowadzić do diety od ukończenia 4. do ukończenia 12. unikając jego dużych dawek w pierwszych tygodniach stosowania. 1/10 kromki chleba uznano za małą ilość, a 1/2 kromki za duza ilość glutenu w okresie jego wprowadzania. Produkty zbożowe Zboża i produkty zbożowe są źródłem węglowodanów złożonych, błonnika pokarmowego, białka roślinnego, witamin z grupy B, żelaza niehemowego, cynku, magnezu czy potasu i fosforu. W Polsce zwyczajowo rozpoczyna się od podawania niemowlętom kaszek ryżowych, kukurydzianych, jaglanych i glutenowych. Ryż i produkty zawierające ryż Ryż może zawierać nieorganiczny arsen, który ma potencjalne działanie kancerogenne. Zgodnie ze stanowiskiem ESPGHAN w żywieniu niemowląt nie należy stosować płynnych preparatów ryżowych (tzw. napoje roślinne). W celu zmniejszenia ryzyka narażenia na arsen nieorganiczny warto wybierać inne rodzaje zbóż, jak pszenica, jęczmień czy owies. Miód Miód może zawierać przetrwalniki Clostridium botulinum wywołujące botulizm dziecięcy. Dzieciom do 12. nie należy podawać miodu. Dzieci powyżej 1. mogą spożywać miód. Cukier, w tym napoje słodzone „Wolne cukry” to mono- i disacharydy dodawane do żywności, a także cukry naturalne w miodzie, syropach oraz sokach owocowych. U dzieci spożywających napoje słodzone obserwuje się zwiększone ryzyko próchnicy. Podawanie niemowlętom słodkich napojów nasila preferencje smaku słodkiego w późniejszych latach życia. Do ukończenia 1. w ramach płynów należy podawać dzieciom mleko kobiece lub produkty je zastępujące oraz wodę. Należy ograniczać spożycie wolnych cukrów do minimum, a u dzieci ≥ 2. r ż. powinny stanowić < 5% całkowitej wartości energetycznej diety. Nie należy dodawać cukrów do pokarmów uzupełniających. Nie należy podawać napojów słodzonych. Ryby Podawanie tłustych ryb morskich umożliwia spełnienie zapotrzebowania na DHA. Niemowlętom nie należy podawać ryb drapieżnych (tuńczyk, rekin, makrela królewska). Zaleca się tłuste ryby morskie i w Polsce należy do nich np. śledź atlantycki, łosoś norweski hodowlany czy makrela atlantycka. Ryby zaleca się podawać w małych porcjach, nie częściej niż 1–2 razy w tygodniu, obserwując reakcję organizmu dziecka. Przy niedostatecznym spożyciu ryb należy rozważyć suplementację DHA. Koper włoski Brak odpowiednich danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania. Dzieci do ukończenia 4. nie powinny spożywać kopru włoskiego (olej i herbata z kopru włoskiego). Woda Nie każda woda butelkowana jest odpowiednia dla niemowląt i małych dzieci. Nie należy wykorzystywać naturalnych wód mineralnych do gotowania. Podawanie dziecku w 1. wody zamiast soków jest znaczące dla zapobiegania otyłości. Pokarm matki/mleko modyfikowane zapewnia odpowiednią objętość płynu zdrowym niemowlętom do 6. W 2. półroczu życia zapotrzebowanie na wodę wynosi ok. 0,8–1 l/dobę i obejmuje wodę z wszelkiego rodzaju napojów oraz wodę zawartą w żywności. Starszym niemowlętom należy podawać wodę źródlaną lub niskozmineralizowaną (zawartość skł. mineralnych < 500 mg/l), niskosodową, niskosiarczanową. Soki owocowe Spożycie soków owocowych potencjalnie może zmniejszyć ilość białka, tłuszczów oraz żelaza w diecie, przy zwiększonym spożyciu węglowodanów prostych, co przekłada się na większe ryzyko próchnicy. U starszych dzieci oraz nastolatków dozwolone dzienne spożycie soków to: dzieci 1–3 lata – 120 ml soku/dziennie, dzieci 4–6 lat − 180 ml soku/dziennie, starsze dzieci i nastolatkowie − 240 ml soku dziennie. Nie zaleca się podawania dzieciom napojów: z dodatkiem kofeiny, zawierających słodziki naturalne i intensywne (np. Acesulfam K), glikozydy stewiolowe, napojów energetyzujących, słodzonych, gazowanych, wód smakowych, napojów dla sportowców. Nie podawać soków owocowych w diecie niemowląt do ukończenia 1. Mleko modyfikowane dla młodszych dzieci (YCF – young child formula) Tzw. mleko typu junior, ale nazwa ta nie jest zalecana. Mleko tego rodzaju może zwiększać spożycie żelaza, witaminy D oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, a także zmniejszać spożycie białka. Jednak cel ten można osiągnąć, stosując preparat do dalszego żywienia niemowląt. Nie ma konieczności rutynowego podawania dzieciom tego rodzaju mleka. Mleko krowie Wczesne wprowadzanie mleka krowiego może być przyczyną mikrokrwawień z przewodu pokarmowego czy też przeciążenia osmotycznego nerek. Stosowanie niemodyfikowanego mleka krowiego może sprzyjać rozwojowi alergii. Nie należy stosować mleka krowiego jako głównego napoju u dzieci przed ukończeniem 12. a powyżej 12. jego dzienne spożycie nie powinno przekraczać 500 ml. Nie zaleca się podawania mleka ze zmniejszoną zawartością tłuszczów. Mleko smakowe Wczesne podawanie mleka smakowego może wykształcić u dziecka jego preferencję i negatywnie wpływać na przyjmowanie zwykłego mleka. Dzieciom poniżej 5. nie podawać mlek smakowych i aromatyzowanych, zawierających cukier. Mleko kozie lub owcze Mleko kozie i owcze zawiera bardzo duże (4–5-krotnie większe niż mleko kobiece), niebezpieczne stężenie soli mineralnych np. wapnia, magnezu, fosforu. Podawanie takiego mleka może zwiększyć u dziecka ryzyko niedokrwistości, gdyż charakteryzuje się ono małą zawartością kwasu foliowego i witamin (zwłaszcza wit. B12). Nie należy stosować niemodyfikowanego mleka jako głównego posiłku u niemowląt poniżej 12. Modyfikowane mleko kozie jest bezpieczne i zostało zarejestrowane do stosowania u niemowląt. Napoje roślinne (na bazie nasion soi, ryżu, orzechów, zbóż, pseudozbóż) Nie pokrywają podstawowego zapotrzebowania dziecka w 1. na składniki odżywcze. Udokumentowane, negatywne skutki podawania napojów roślinnych dzieciom obejmują brak przyrostu masy/wysokości ciała, niedożywienie, ryzyko niedokrwistości z niedoboru żelaza, niedobory innych składników odżywczych, krzywicę. Napoje te często zawierają w składzie substancje słodzące, które nie są zalecane w diecie dziecka, a także mogą być źródłem zanieczyszczeń (np. mykotoksyny, metale ciężkie). Nie mogą stanowić alternatywy dla preparatów mleka modyfikowanego lub preparatów mlekozastępczych. Napoje roślinne wzbogacane nie są tak samo odżywcze jak mleko kobiece/modyfikowane, ponieważ składniki w nim mają inną biodostępność. Tab. 4. Schemat żywienia dzieci w 1. Miesiąc życia Liczba karmień piersią Karmienie mlekiem modyfikowanym Rodzaj i konsystencja pokarmu Przykłady pokarmów Liczba posiłków Szacunkowa wielkość porcji w ml 1 8-12 8-10 110 (100-120) mleko kobiece lub modyfikowane mleko kobiece lub modyfikowane 2-4 8-12 (14) 6 120-140 gładkie puree, bez grudek (niemowlęta karmione w sposób mieszany lub mlekiem modyfikowanym) gotowane, miksowane najpierw warzywa (najlepiej zielone), następnie owoce (jabłko, banan), mięso, jajo kaszki/kleiki bezglutenowe pokarmy glutenowe (rozpocząć od małych ilości) 5-6 8-12 5 150-160 różnorodne, posiekane/rozdrobnione pokarmy 5 posiłków: 3 główne, 2 mniejsze finger foods, czyli pokarmy podawane do rączki 3 posiłki mleczne od 7.–8. zmiksowane/drobno posiekane gotowane mięso i ryby rozgniecione gotowane warzywa i owoce posiekane surowe warzywa i owoce (np. jabłko, gruszka, pomidor) 7-8 6-8 5 170-180 9-12 6-8 (dziecko spożywające małe porcje może wymagać częstszego karmienia) 4-5 190-220 Dieta wegetariańska i wegańska Wszystkie dzieci otrzymujące posiłki zgodne z zasadami diety wegetariańskiej we wszystkich jej odmianach muszą być pod specjalistyczna opieka. Diety wegetariańskie wymagają suplementacji, a ryzyko niedoborów zależy do rodzaju takiej diety, najwyższe jest przy stosowaniu diety wegańskiej gdyż niedobory obejmują żelazo, cynk, wapń, witaminy B12, B2, A i D, białka oraz DHA. Rodzice powinni sumiennie przestrzegać zaleceń dobrze zbilansowanej diety oraz zaleconej suplementacji przez wyspecjalizowanego dietetyka. Eksperci podkreślają, ze zbilansowanie diety wegańskiej jest trudne przy jednoczesnym dużym ryzyku niedoborów. Witamina D Witamina D odgrywa kluczową rolę w prawidłowej gospodarce wapniowo-fosforanowej i rozwoju kośćca, jak również ma plejotropowy wpływ na organizm człowieka, wywierając ochronny efekt w chorobach sercowo-naczyniowych, zaburzeniach metabolicznych, chorobach autoimmunizacyjnych. W związku z licznymi korzyściami zaleca się suplementację już w pierwszych dniach życia, bez względu na rodzaj sposobu karmienia dziecka. Dawka powinna wynosić: 400 IU/dobę przez pierwszych 6 miesięcy życia, 400–600 IU/dobę między 6.–12. miesiącem życia w zależności od dziennego spożycia wynikającego z diety niemowlęcia. Witamina K Wszystkie niemowlęta po urodzeniu powinny otrzymywać witaminę K1 – profilaktyka zapobiegania krwawieniom z jej niedoboru. Fluor Nie zaleca się suplementacji fluorem do 36. dziecka, bez względu na jego ilość w wodzie pitnej. W ramach profilaktyki próchnicy zalecane jest mycie zębów 2 razy /dziennie śladowa ilością pasty do zębów zawierająca ≥ 1000 ppm fluoru od pojawienia sie pierwszego zęba. Żelazo Dzieci od 6. powinny otrzymywać w pokarmach uzupełniających produkty będące źródłem żelaza. Suplementacja żelazem powinna być stosowana u dzieci z grupy ryzyka jego niedoboru. Zaleca się także, aby dzieci karmione sztucznie otrzymywały mleko modyfikowane wzbogacone żelazem (4–8 mg/l). Produkty do dalszego żywienia niemowląt również powinny być nim wzbogacane. Kwasy omega -3 W celu zapewnienia odpowiedniej podaży DHA niemowlętom karmionym piersią kobieta karmiąca piersią powinna stosować suplementacje w dawce ≥ 200 mg DHA dziennie, a w przypadku małego spożycia ryb dawka ta powinna wynosić 400-600 mg. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi wszystkie mleka modyfikowane zawierają odpowiednie stężenie DHA. U niemowląt w II półroczu życia głównym źródłem DHA są tłuste ryby oraz mleko modyfikowane zawierające DHA. Podsumowanie Podsumowaniem zaleceń ekspertów jest poniższy schemat żywienia pochodzący w oryginale ze stanowiska ekspertów. Piśmiennictwo: Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: „Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci” Przegląd Pediatryczny 2021/ Greer Sicherer Burks i wsp.: „The Effects of Early Nutritional Interventions on the Development of Atopic Disease in Infants and Children: The Role of Maternal Dietary Restriction, Breastfeeding, Hydrolyzed Formulas, and Timing of Introduction of Allergenic Complementary Foods.” Pediatrics 2019 Szajewska H.: „Produkty zastępujące mleko kobiece” Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży- Medycyna Praktyczna, Kraków 2017 Birch „Development of food preferences.” Ann RevNutr 1999; 19: 41-62 Kirtsman M., Diambomba Y., Poutanen i wsp.: „Probable congenital SARS-CoV-2 infection in a neonate born to a woman with active SARS-CoV-2 infection.” CMAJ 2020; 192 (24): E647-E650. Rozporządzenie delegowane komisji (UE) 2016/137 z dnia 25 września 2015 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 w odniesieniu do szczegółowych wymogów dotyczących składu preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia niemowląt oraz informacji na ich temat, a także w odniesieniu do informacji dotyczących żywienia niemowląt i małych dzieci. Żywienie niemowląt wymaga właściwego podziału ról: rodzica/opiekuna i dziecka. Rodzic/opiekun decyduje, kiedy i co zje dziecko, natomiast dziecko decyduje, ile zje. Należy akceptować spożycie w ramach danego posiłku mniejszej lub większej objętości pokarmu niż wskazują zalecenia, ponieważ wielkości te są wartościami
Karmienie dziecka od urodzenia do końca 6 miesiąca życia Przez pierwsze miesiące niemowlę delektuje się smakiem mleka matki. Po ukończeniu czwartego miesiąca życia, rodzice zadają sobie nurtujące pytanie: Czy mleko matki jest wystarczającym pokarmem czy należy już wprowadzać produkty stałe? Jeśli nie ma przeszkód ze strony karmiącej lub dziecka, zalecane jest utrzymanie karmienia wyłącznie piersią do skończenia szóstego miesiąca życia dziecka i kontynuację karmienia podczas wprowadzania posiłków stałych. Uwaga! Reklama do czytania Jak zrozumieć małe dziecko Podręcznik świadomego rodzicielstwa Konflikty w rodzinie Koniec z awanturami, czas na rozwiązania Tylko dobre książki dla dzieci i rodziców | Księgarnia Natuli Mleko matki jest niezastąpionym pokarmem chroniącym je, przed infekcjami i alergią, a także cukrzycą, która może wystąpić w późniejszym wieku. Półroczne niemowlę potrafi okazać, że jest gotowe do przyjęcia nowego pokarmu z zainteresowaniem patrząc na rodziców spożywających posiłek i sięgając do ich talerza. Karmienie dziecka od 7 miesiąca życia Od siódmego miesiąca życia powinniśmy wprowadzać nowe produkty spożywcze do diety dziecka, utrzymując równocześnie karmienie piersią. Układ pokarmowy kształtuje się przez pierwsze trzy lata życia dziecka, dlatego nie wszystkie posiłki spożywane przez rodziców są dla niego odpowiednie. Rozszerzając dietę należy obserwować czy nowy pokarm jest tolerowany i odpowiednio przyswajany przez organizm dziecka. Jak wprowadzać pierwsze pokarmy stałe do diety dziecka? nowy produkt powinien być wprowadzany w małych ilościach. Obserwując reakcję organizmu powinniśmy stopniowo zwiększać porcje;pierwsze posiłki możemy podać dziecku na łyżeczce lub po prostu postawić przed nim miseczkę z potrawą. Maluch z pewnością chętnie będzie zamaczał w niej rączki i oblizywał;włączając nowy produkt obserwujmy dziecko przez 3-4 dni. Jeśli jest spokojne i nie ma żadnych objawów nieprawidłowego przyswajania pokarmu (typu zmiany skórne, wolny, zielony stolec, stolec ze śluzem, wymioty, nadmierne przelewanie się pokarmu w jelitach), możemy rozszerzać dietę o kolejny produkt spożywczy. Uważna obserwacja pozwoli nam uniknąć lub wcześnie wykryć ewentualną alergię pokarmową;w pierwszych tygodniach karmienia produktami stałymi dziecko może wypluwać posiłek – jest to oznaką, że nie umie połykać pokarmu o innej konsystencji niż mleko mamy. Nie oczekujmy również, że dziecko nasyci się nowym posiłkiem, traktujmy go raczej jako poznawanie różnych smaków – pozwólmy dziecku odkrywać wszystkie smaki, nie tylko słodki. Już w początkowym okresie życia możemy wpłynąć na upodobania smakowe naszych dzieci w starszym wieku;posiłki powinniśmy przygotowywać samodzielnie – są wówczas najbardziej wartościowe i odżywcze. Używajmy produktów spożywczych pochodzących z upraw ekologicznych oraz wodę niskozmineralizowaną. Najlepiej jest stosować warzywa i owoce sezonowe oraz takie, które rosną w naszym klimacie;nie dosładzajmy posiłków dziecka. W diecie dziecka nie powinien być obecny biały cukier, ponieważ szybko przyzwyczaja się ono do smaku słodkiego i nie chce jeść warzyw (nie czuje naturalnego smaku słodkiego, np. marchewki). Spożywanie cukru doprowadza do stanów zapalnych, nadpobudliwości, zużywania wapnia i magnezu z kości oraz zębów, powstawania próchnicy. Biały cukier silnie zakwasza organizm i jest śluzotwórczy. Śluz zalega w jelitach, utrudnia dalsze kształtowanie się przewodu pokarmowego dziecka i hamuje wchłanianie składników odżywczych;nie doprawiajmy posiłków dziecka solą, aby mogło poznawać smak potraw. Niska zawartość sodu nie obciąża nerek, pozwala uniknąć w przyszłości nadciśnienia tętniczego;od ósmego miesiąca życia dziecka przyprawiajmy potrawy delikatnie ziołami: tymiankiem, bazylią, estragonem, majerankiem, kminkiem, koperkiem oraz używamy wodorostów, które są bogate w mikroelementy. Przyprawy, zioła nie tylko dostarczają bardziej wyraźnego smaku potrawy, ale ułatwiają trawienie i przyswajanie pokarmu oraz mają działanie lecznicze, np. tymianek wspiera górne drogi oddechowe i działa delikatnie rozgrzewająco;nie zapominajmy o płynach. Do szóstego miesiąca nie ma potrzeby dopajania dziecka, jeśli mama karmiąca spożywa odpowiednie ilości płynów. Wprowadzając płyny od siódmego miesiąca życia dziecka używajmy czystej, niskozmineralizowana wody, jednak po wcześniejszym przegotowaniu i ostudzeniu. Doskonałym napojem dla dziecka są gotowane niesłodzone kompoty a także napary mocno rozcieńczonych ziół: rumianku, lipy, melisy, herbatki koperkowej, herbat czysto owocowych: z dzikiej róży, malin. Nie korzystamy z gotowych produktów typu instant czy herbat, które zawierają syntetyczne lub naturalne związki zapachowe i barwniki. W pierwszych latach życia dziecka nie podawajmy mu prawdziwej czarnej, zielonej i czerwonej herbaty. Wprowadzając soki owocowe czy warzywne najlepiej stosować soki świeże i wyciskane tj. tłoczone i nie przygotowane z zagęszczonych soków, koncentratów, oczywiście bez dodatków substancji słodzących. Soki dobrze jest rozcieńczać wodą w stosunku 1:3. Rozszerzając dietę dziecka pamiętamy, że każdy organizm jest inny i może różnie reagować, dlatego najważniejsza jest obserwacja. Warto jeszcze przeczytać: 7 miesiącu życia: Pierwszym posiłkiem dziecka może być ugotowana i roztarta marchewka. Jako drugiego produktu możemy użyć brązowego ryżu (optymalny wydaje się ryż okrągły, który jest łatwiej przyswajany przez dziecko). Ryż należy gotować przez minimum dwie godziny w dużej ilości wody do postaci kleiku, który powinniśmy dodatkowo przetrzeć. Kolejne warzywa i owoce wprowadzane w postaci gotowanej (miękkie, możemy podawać pokrojone w słupki) to ziemniak, dynia, burak lub botwinka, pietruszka, a także jabłko, jagody, maliny. Przy dobrej tolerancji pojedynczych warzyw możemy przygotować dziecku zupę dodając kilka kropel oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia. Wprowadzamy także kleiki z kasz bezglutenowych: kaszka kukurydziana, kasza jaglana. 8 miesiącu życia: Można wprowadzić surowe owoce np. jabłka, jagody, maliny, jak również wyciskane soki z wprowadzonych wcześniej warzyw i owoców. Soki początkowo dobrze jest rozcieńczyć z wodą. Wprowadzamy kolejno: – owoce: gruszki, borówki, porzeczki, agrest, morele, owoce suszone na słońcu takie jak: rodzynki, morele (zawierają dużo wapnia i żelaza), śliwki. Suszone owoce dobrze jest wcześniej namoczyć lub dodać podczas gotowania kaszy jaglanej; – ugotowane na parze i surowe warzywa: cukinia, brokuł, groszek zielony, kiszone ogórki, pomidor bez skórki, kalarepka; – zboża: rozgotowana kasza jaglana, pod koniec miesiąca niepalona kasza gryczana. Uwaga! Reklama do czytania Wierszyki paluszkowe Wesołe rymowanki do masażyków Wierszyki bliskościowe Przytulaj, głaszcz, obejmuj, bądź zawsze blisko. Tylko dobre książki dla dzieci i rodziców | Księgarnia Natuli 9 miesiącu życia: Przygotowując zupy możemy dodać naturalne masło na przemian z oliwą z oliwek z pierwszego tłoczenia lub olej lniany nieoczyszczony (podajemy bezpośrednio do miseczki dziecka, stosujemy na zimno). Wprowadzamy kolejno: – owoce: śliwki, truskawki, brzoskwinie; – warzywa: soczewicę, kalafior, fasolkę szparagową; – zboża i ziarna: płatki i rozgotowana kasza gryczana, płatki owsiane, siemię lniane, sezam. Ziarna są twarde, więc należy je mielić – podobnie jak migdały (bez skórki) i dodawać do gotowanej kaszki. 10 miesiącu życia: – zboża: produkty glutenowe – płatki orkiszowe, kasza jęczmienna, pieczywo. Dziecko może spożywać już wszystkie warzywa i owoce, jednak rodzice powinni cały czas zwracać uwagę na to, jak toleruje poszczególne produkty. Przygotowując posiłki z warzyw strączkowych i wzdymających należy do gotowania dodać szczyptę kminku i majeranku. Wprowadzając do diety dziecka warzywa strączkowe dostarczamy dużą ilość białka, które powinno stanowić podstawę w jego żywieniu. 12 miesiącu życia: dla dziecka w wieku około roku możemy wprowadzić świeże ryby szczególnie białe i chude. Mięso możemy wprowadzić dopiero po ukończeniu 1-1,5 roku życia, jednak nie jest to konieczne. Dziecko może spożywać już wszystkie przyprawy i wodorosty. Pierwsze produkty mleczne powinny być łatwo przyswajalne, pochodzić z gospodarstw ekologicznych i być jak najmniej przetworzone – sery białe, pełne masło, jogurty naturalne, mleko pełne jako dodatek do przygotowywania potraw. Najlepiej, aby były one pochodzenia koziego (w postaci sera białego), natomiast produkty krowie powinniśmy podawać ze szczególną obserwacją. Nie stosujemy słodkich jogurtów, mleka UHT, homogenizowanego, serów topionych ani serów spulchnianych azotanami. Należy pamiętać, że doskonałym źródłem wapnia jest sezam oraz migdały, które można podać dziecku po wcześniejszym zmieleniu dodając do kasz i zup lub przygotowując pasty. W postaci zmielonej można podawać dziecku również siemię lniane, pestki dyni, słonecznik. Według standardów żywieniowych w ósmym miesiącu można rozszerzyć dietę o jajka, jednak należy pamiętać, że jest to silny alergen. Polecamy początkowo podawanie jajek przepiórczych – najpierw samo żółtko (najbardziej lekkostrawne jest ugotowane na miękko). Najlepiej jest stosować jajka wyłącznie jako składnik potrawy, np. do przygotowania kluseczek, naleśników. Foto: Książeczki kontrastowe NATULI Pakiet: Zupa + Pranie + Spacer Proste i zabawne książeczki kontrastowe, które stymulują rozwój i naturalną ciekawość dziecka.
Zalecenia dotyczące wprowadzania do diety niemowląt produktów potencjalnie alergizujących (jaja kurze, orzechy, skorupiaki, ryby) w ciągu ostatnich lat istotnie się zmieniły: „Aktualne wytyczne są zgodne, że nie ma danych naukowych uzasadniających wprowadzanie pokarmów alergizujących w późniejszym wieku niż inne pokarmy

Schemat żywienia niemowląt został opracowany po to, by wskazać rodzicom, jak prawidłowo żywić swoje dziecko do 1. roku życia. Przychodzi taki moment, gdy rodzice zastanawiają się, jak rozszerzać dietę niemowlęcia i jakie pokarmy wprowadzać do jego diety. Z myślą o zdrowym rozwoju dziecka powstał schemat żywienia niemowląt, który jest na bieżąco aktualizowany, zgodnie z najnowszymi rekomendacjami znajdziesz w tym artykule: jest schemat żywienia niemowląt?1000 pierwszych dni życia Twojego dziecka to czas jego intensywnego wzrostu i rozwoju. W tym okresie dojrzewa układ pokarmowy dziecka. Wówczas ma miejsce także proces tzw. programowania żywieniowego, a wykształcone w tym czasie nawyki żywieniowe u niemowlęcia mogą mieć wpływ na sposób jego odżywiania w przyszłości. Dlatego to, jak rozszerzasz dietę niemowlęcia ma realny wpływ na jego obecne i przyszłe zdrowie. W drugim półroczu życia dziecka powinnaś zacząć rozszerzanie jego diety. Kiedy i jakie pokarmy wprowadzać do jadłospisu maluszka? Na to pytanie odpowiadają eksperci, którzy stworzyli schemat żywienia jest schemat żywienia niemowląt?Schemat żywienia niemowląt to przydatne narzędzie dla każdego rodzica – jest przewodnikiem po prawidłowym żywieniu dziecka. Przedstawia on średnią liczbę posiłków oraz wielkość ich porcji, które dziecko powinno otrzymywać w ciągu doby w określonych miesiącach aktualizacja schematu żywienia niemowląt miała miejsce w 2021 r. Odnosi się on zarówno do niemowląt karmionych piersią, jak i również mlekiem zasady w żywieniu niemowlątO czym należy pamiętać, karmiąc dziecko w pierwszym roku życia? Kilka wskazówekCelem, do którego należy dążyć, jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia. Częściowe lub krótsze karmienie piersią również jest korzystne. Karmienie piersią powinno być kontynuowane tak długo, jak będzie to pożądane przez matkę i dziecko. Niemowlętom, które nie są karmione naturalnie, należy podawać mleko modyfikowane dopasowane do potrzeb i wieku niemowlęcia. WprowadzanieWprowadzanie produktów uzupełniają­cych należy rozpocząć, kiedy niemowlę wykazuje umiejętności rozwojowe potrzebne do ich spoży­wania, zwykle nie wcześniej niż od 17. tygodnia życia (początek 5. i nie później niż w 26. (początek 7. rozszerzaniu diety niemowlęcia warto pamiętać, by poszczególne produkty podawać stopniowo. Niemniej jednak ważną zasadą jest ta, mówiąca, że dziecko przed poznaniem smaku owoców, powinno poznać smak warzyw. Dlatego eksperci rekomendują, aby w pierwszej kolejności podawać warzywa (zwłaszcza zielone), a dopiero po ok. 2 tygodniach wprowadzić owoce, kontynuując podawanie warzyw. Konsystencja posiłku powinna być dopasowana do wieku i etapu rozwoju niemowlęcia – na początku powinny mieć one formę gładkiego purée, na kolejnych etapach pokarmy powinny mieć coraz mniej rozdrobnioną z zaleceniami z 2021 roku, pokarmy stałe (purée, pokarmy rozdrobnione i papki) należy wprowadzać stopniowo już w W 8. miesiącu życia dziecka można podawać do rączki produkty do samodzielnego gryzienia. Dzięki temu tuż przed ukończeniem pierwszego roku życia maluch będzie mógł jeść produkty o dowolnej po­karmy uzupełniające podaje się dziecku łyżeczką. – pozwoli to na rozwijanie u dziecka umiejętności połykania, gryzienia i pracy języka. Łyżeczka powinna być płaska i twarda – sprzyja to prawidłowej reakcji ruchowej potencjalnie alergizujące, takie jak ryby czy jaja, nie powinny być eliminowane czy podawane z należy wprowadzać do diety niemowlęcia, najwcześniej od ukończeniu 4. miesiąca życia dziecka do ukończenia 12. miesiąca życia dziecka, zaczynając od niewielkich ilościW pierwszym roku życia należy ograniczać spożycie wolnych cukrów; nie należy dodawać cukrów do pokarmów uzupełniającychAby zaspokoić pragnienie niemowlęcia, powinno się podawać mu wodę. Najlepsza jest woda źródlana lub naturalna woda mineralna – niskozmineralizowana, niskosodowa, niskosiarczanowa. Należy pamiętać, że nie każda woda butelkowana jest odpowiednia dla niemowląt, dlatego tak ważne jest czytanie etykiet (woda niskozmineralizowana – ogólna zawartość soli mineralnych <500 mg/l). Do 1. roku życia nie należy podawać dzieciom soku owocowego. Bardzo ważną zasadą jest niedosalanie pokarmów celu zmniejszenia ryzyka alergii na jajo, w ramach wprowadzania pokarmów uzupełniających należy podawać dobrze ugotowane (przez 10–15 min) jajo kurze (ale nie pasteryzowane ani surowe). W praktyce zaleca się wprowadzać jedno małe jajo 2 razy w powinno być wprowadzane do diety niemowlęcia w należy podawać w małych porcjach, nie częściej niż 1–2 razy w tygodniu, obserwując reakcję organizmu się dokładnie z poniższym schematem, który będzie praktyczną wskazówką żywieniową w pierwszym roku życia Twojego żywienia niemowląt¹Celem, do którego należy dążyć jest wyłącznie karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia²Mleko podawane jest z piersi, butelki ze smokiem lub otwartego kubka. Pozostałe pokarmy podajemy ilości można stosować do przygotowania pokarmów uzupełniających, ale mleko krowie nie powinno być stosowane jako główny produkt mleczny przed 12. NAPOJE: do picia podajemy wodę bez ograniczeń. Soki (100% przecierowe, bez dodatku cukru, pasteryzowane) w ilości maksymalnie do 150 ml na dobę (porcja liczona razem z ilością spożytych owoców). Suplementacja witaminy D i K zgodnie z rekomendacjamiŻywienie dziecka zgodnie z zasadami zawartymi w schemacie żywienia niemowląt pozwoli na kształtowanie u niemowlęcia prawidłowych nawyków żywieniowych, co zaowocuje jego korzystnymi wyborami w przyszłości. Ponieważ nawyki żywieniowe kształtują się u dziecka przede wszystkim w pierwszych trzech latach życia, warto kontynuować podawanie mu odpowiedniej żywności również po 1. roku życia, kiedy Twój maluch będzie już juniorem. Dowiedz się więcej – przeczytaj bezpłatny Poradnik żywienia niemowląt. Krok po kroku od narodzin do pierwszych urodzin, opracowany przez ekspertów w ramach programu edukacyjnego „1000 pierwszych dni dla zdrowia” pod redakcją „Medycyny Praktycznej”.Oceń ten artykuł:

Wprowadzanie pokarmów stałych Przeważająca większość niemowląt jest karmiona wyłącznie mlekiem matki lub mlekiem modyfikowanym przez pierwsze sześć miesięcy życia. Po tym okresie można rozpocząć stopniowe wprowadzanie pokarmów stałych, zgodnie z zaleceniami pediatry.
. 287 46 112 491 364 87 180 107

wprowadzanie pokarmów u niemowląt